Рубрика: Կենսաբանություն 8
Մայիս ամսվա ամփոփում
Մայիսի 13-ից 19-ը
Ընկերներ ջան, այս շաբաթ ներկայացնելու եք հետևյալ թեմաները․
- Բնագիտության ֆլեշմոբ-պատասխանել հարցերին
- Ծածկույթային օրգաններ, ջերմակարգավորում-դասագրքից-էջ՝ 170-172
- Մաշկի կառուցվածք
- Վերարտադրողական համակարգի օրգանների,Սեռական բջջիջների առաջացում- դասագրքից․ էջ՝178-180
Պատասխանել հարցերին-դասարանակնա աշխատանքնե․
1․Ինչպե՞ս է մաշկն իրականացնում պաշտպանական, արտազատման և շնչառական գործառույթները:
Մաշկը ծածկութային օրգան է, որը պաշտպանում է ստորև տեղադրված օրգաններն ու հյուսվածքները մեխանիկական, քիմիական վնասվածքներից և խոչընդոտում կողմնակի նյութերի ու ախտահարույց մանրէների ներթափանցումն օրգանիզմ:
Ճարպագեղձերից արտադրված ճարպն օծում է մաշկը` դարձնելով այն ճկուն և առաձգական: Քրտնագեղձերը արտազատում են քրտինք: Դա հեղուկ է, որ պարունակում է ջուր, աղեր, միզանյութ, որոնք քրտինքին տալիս են աղի համ և յուրովի հոտ:
2.Ինչպիսի՞ կառուցվածք ունի վերնամաշկը, և ի՞նչ դեր է այն կատարում:
Վերնամաշկը բազմաշերտ հարթ էպիթելային հյուսվածք է, որի մակերեսային շերտի բջիջներն անընդհատ մահանում են, թափվում և հեռանում:
Մահացած բջիջներին փոխարինում են վերնամաշկի ավելի խորանիստ բջիջները, որոնք օժտված են բազմանալու մեծ ունակությամբ և պարունակում են գունանյութ, որով պայմանավորված է մաշկի գույնը: Այն, ինչպես արդեն նշվեց, ունի պաշտպանողական նշանակություն: Արեգակի ճառագայթների ազդեցությունից գունանյութի քանակն ավելանում է, և մաշկը մգանում է:
3.Ինչպիսի՞ն է բուն մաշկի կառուցվածքը:
Բուն մաշկը շարակցահյուսվածքային շերտ է, որը գտնվում է վերնամաշկի տակ և պարունակում է մեծ քանակությամբ առաձգական թելեր:
Դրա շնորհիվ մաշկն առաձգական է, կարող է ձգվել և ապա վերադառնալ իր նախկին դիրքին: Բուն մաշկում կան մեծ քանակությամբ արյունատար անոթներ, նյարդային վերջույթներ, ճարպագեղձեր և քրտնագեղձեր, մազարմատներ:
4. Ո՞րն է ենթամաշկային բջջանքի դերը:
Ենթամաշկային բջջանքը պաշտպանում է մարմինը սառեցումից` փոքրացնելով ջերմատվությունը:
Այն թուլացնում է հարվածների ուժը, ցնցումները և համարվում է նաև պահեստային սննդանյութերի՝ ճարպերի կուտակման վայր:
Մայիսի 6-12
Սիրելի՛ սովորողներ, այս շաբաթ ներկայացնելու եք հետևյալ թեմաները․
- Արտաթորության համակարգի— դասգիրքից էջ՝ 166-168
- երիկամների հանդիպող հիվանդությունները 1, 2Լրացուցիչ աշխատանք:
- Պատասխանել հարցերին
1. Ինչպիսի՞ սննդանյութերի օգտագործուﬓ է բացասաբար ազդում արտազատության օրգանների վրա:
Վատ մշակված:
2. Թվարկե՛ք երիկամային հիվանդությունների պատճառները:
Սովորաբար այս հիվանդությունները առաջանում են ուրիշ հիվանդություններից հետո որոնցից են օրինակի համար՝ ուժեղ մրսածությունը, անգինան, թոքաբորբը և այլն
3.Ինչպե՞ս են հիվանդությունների հարուցիչները թափանցում ﬕզուղիներ:
Ախտածին մանրէների արյան միջոցով:
4.Ինչ պիսի՞ սննդամթերքն է բացասաբար ազդում երիկաﬓերի աշխատանքի
վրա:
Սուր և գրգռիչ :
Ապրիլ ամսվա ամփոփում
Ապրիլի 29-ից մայիսի 5
Սիրելի՛ ընկերներ, այս շաբաթ ներկայացնելու եք․
- Մաշկի հիգիենա-դասագիրք-էջ՝ 175-177
- Ծածկույթային օրգաններ, ջերմակարգավորում
- Ամփոփել ապրիլ ամիսը
- ամփոփել ,,սեպտեմբեր- մայիս,, կենսաբանության աշխատանքները- հաշվետվություն
Լրացուցիչ աշխատանք- պատասխանել հարցերին
1. Ի՞նչ նշանակություն ունի մարﬓի մազածածկույթը:
Մաշկը ծածկութային օրգան է, որը պաշտպանում է ստորև տեղադրված օրգաններն ու հյուսվածքները մեխանիկական, քիմիական վնասվածքներից և խոչընդոտում կողմնակի նյութերի ու ախտահարույց մանրէների ներթափանցումն օրգանիզմ:
2. Ի՞նչ գործոնների հետևանքով են մազերը թափվում:
Տղամարդկային տիպի մազաթափությունը համարվում է ժառանգականության և արական հորմոն դիհիդրոտեստոստերոնի համադրության արդյունք, իսկ կանանց մոտ Հորմոնալ փոփոխություններ, ժառանգականություն, սթրես, վատ սննդակարգ, վիտամինների և հանքանյութերի անբավարարություն և բժշկական պայմաններ, ինչպիսիք են անեմիան և հորմոնալ անհավասարակշռությունը
3.Ինչպե՞ս խնաﬔլ եղունգները և պահպանել ձեռքերի մաքրությունը:
Եղունգները պետք է կտրել և չկրծել, կրծելու ժամանակ մարդու օրգանիզմ անցնում է տարաբնույթ ինֆեկցիաներ։ Իսկ մաքրությունը պահպանելու համար պետք է լվացվել և լողանալ։
4. Ի՞նչ ախտանիշներ են դրսևորվում մաշկի ցրտահարված տեղամասում:
Առաջին ախտանիշը թմրածությունն է: Դրանից հետո կարող են դիտվել շարժման դժվարություններ, մաշկի գունատություն:
Մտածե՛ք
Ինչո՞ւ նեղ կոշիկներով ձմռանը ոտքերը մրսում են, իսկ ամռանը՝ տաքանում:
Ապրիլի 22-28
Հարգելի՛ սովորողներ, այս շաբաթ ներկայացնելու եք հետևյալ թեմաները․
- Վիտամիններ, դրանց դերը մարդու կյանքում,
- վիտամինների թեր ֆունկցիայից առաջացող հիվանդություններ, դրանց ախտանիշները և կանխարգելումը:
- Ապրիլ ամսվա ամփոփում
Լրացուցիչ առաջադրանք, պատասխանել հարցերին․
- Վիտամինները ի՞նչ դեր ունեն մարդու կյանքում
Վիտամինների դերը մարդու կյանքում մեծ է։ Որոշ վիտամինների բացակայության, կամ քչության պատճառով, շատ հիվանդություններ կարող են առաջանալ։ - Վիտամինների թեր ֆունկցիայի ժամանակ ինչպիսի՞ հիվանդություններ կարող են առաջանալ
Վիտամինների թեր ֆունկցիայի ժամանակ, առաջանում են տարբեր հիվանդություններ, դանդաղում է աճը և զարգացումը։ - C և D վիտամինները ի՞նչ դեր են կատարում մեր օրգանիզմում։
Վիտամին C՝ բարձրացնում է օրգանիզմի դիմադրողականությունը, նվազեցնում է շնչուղիների հիվանդությունների հավանականությունը, կարգավորում մազանոթների թափանցելիությունը՝ նպաստելով ողջ անոթային համակարգի առաձգականության բարելավմանը։
Վիտամին D ՝ հավասարակշռում է կալցիում և ֆոսֆոր միներալների՝ յուրացումը, արյան մեջ նրանց պարունակության մակարդակը և նրանց ներթափանցումը ոսկրային հյուսվածքներ և ատամներ։
Ապրիլի 15-ից 21-ը
Ընկերներ ջան, այս շաբաթ ներկայացնելու եք հետևյալ թեմաները․
- Սնման հիգիենան
- Մարսողական համակարգի հիգենան և դրանց կանխարգելումը- դասագրքից էջ՝153-155
- Բնագիտության ֆլեշմոբ
Լրացուցիչ աշխատանք, որը նախատեսված է դաարանում իրականացնելու համար
1.Ինչո՞ւ պետք է հետևել սննդակարգին:
Լիարժեք սննդի ընդունումը և ճիշտ ռեժիմը բնականոն մարսողության կարևոր նախապայման են։Սննդանյութերի լավ յուրացման համար անհրաժեշտ է նաև,որ դրանք ունենան հաճելի տեսք,հոտ և համ։Այդպիսի սնունդը դառնում է ախորժաբեր և նպաստում մարսողական հյութերի արտազատամանը։Դրան նպաստում է նաև սննդի ընդունումը միևնույն ժամերին։Սովորաբար օրական 3-4 անգամ։Օրվա մեջ 4 անգամ սնվելու դեպքում պետք է նախաճաշը պարունակի օրվա չափաքանակի 25 տոկոսը,երկրորդ նախաճաշը 15 տոկոսը, ճաշը՝ 50 տոկոսը,ընթրիքը 10 տոկոսը։Այդպիսի սննդակարգի դեպքում մարսողությունն ավելի լավ է կատարվում։Կանոնավոր սնվող մարդկանց մոտ մարսողական հյութը սկսում է արտազատվել նախքան սնունդն ընդունելը,ինչը նպաստում է բնականոն մարսողությանը։
2.Որո՞նք են սնման հիգիենայի նորﬔրը:
Ուտելուց առաջ պետք է լվանալ ձեռքերը,ուտելու պահին չպետք է կարդալ,լսել ռադիո,դիտել հեռուստացույց,վարել խոսակցություն որևէ մեկի հետ։Մարսողական համակարգի գործունեության վրա վնասակար ազդեցություն են թողնում ալկոհոլը և նիկոտինը։
3.Ո՞ր սննդամթերքն է հաճախ առաջացնում սննդային թունավորուﬓեր:
Ոչ բակտերիային սննդային թունավորումի պատճառ կարող են դառնալ թունավոր սնկերը, որոշ թունավոր բույսեր, առանձին պտուղների (նուշ, ծիրան, դեղձ և այլն) դառը կորիզները, ձկների որոշ թունավոր տեսակներ (մարինկա և այլն) և խավիարը։ Թունավորումներ լինում են հացից և հացամթերքներից, եթե պարունակում են մոլախոտերի թունավոր սերմեր (օրինակ, սննդաթունային ալեյկիան), թունաքիմիկատներից, երբ դրանց մնացորդային քանակները գերազանցում են թույլատրվող նորմաները, ծանր մետաղներից (կապար, պղինձ, ցինկ), որոնք որոշակի պայմաններում անցնում են ամանեղենից, սննդարտադրության մեջ կիրառվող որոշ նյութերից (նիտրատներ, նիտրիտներ և այլն)։ Սննդային թունավորումների կլինիկական պատկերը պայմանավորված է ներմուծված թույնի բնույթով, քանակով, ինչպես նաև օրգանիզմի դիմադրողականությամբ։
4. Թվարկե՛ք թունավորման ախտանիշնե րը:
Հիմնական ախտանիշներն են որովայնի շրջանի ցավերը,սրտխառնոցը,փսխումը,ընդհանուր թուլությունը։
5. Ի՞նչ ﬕ ջո ցա ռուﬓ եր պե տք է ձեռ նար կել սուր թու նա վո րուﬓ ե րի ժա մա նակ:
Այդպիսի դեպքերում կատարում են ստամոքսի լվացում։Դրա համար հիվանդին տրվում է մի քանի բաժակ խմելու սոդայի ջրային լուծույթ (1 բաժակ ջրում կես թեյի գդալ սոդա) և ապա առաջացնում են փսխում։Փսխումից հետո հիվանդին պետք է տալ թունդ,քաղցր թեյ և ապա պահպանել անկողնային ռեժիմ։
Մտածե՛ք
Ինչո՞ւ չի կարելի կրծել եղունգները, և ինչո՞ւ դրանք պետք է պարբերաբար
կտրել, կարճացնել:
Ապրիլի 8-ից 14-ը
Հարգելի՛ սովորողներ, այս շաբաթվա առաջադրանքներն են․
- Մարսողության համակարգ և կառուցվածքը :
- Մարսողությունը բերանի խոռոչում:
- Մարսողական գեղձեր, դրանց կառուցվածքը և ֆունկցիան:
- Սննդի բաղադրամասերը և դրանց նշանակությունը, Մարսողության նշանակությունը, մարսողական համակարգի կառուցվածքը:
- Դասագիրք, էջ՝ 135-140
Մարսողական համակարգի նշանակությունը, կառուցվածքը և գործառույթները
Մարսողության նշանակությունը: Օրգանիզմի կենսագործունեության բնականոն ընթացքի և էներգիայի պաշարները լրացնելու համար անհրաժեշտ է ընդունել որոշակի քանակությամբ սննդանյութեր: Սննդամթերքի հիմնական բաղադրիչները՝ սպիտակուցները, ճարպերը, ածխաջրերն ու հանքային աղերն են: Դրանցից սպիտակուցները, ճարպերը և ածխաջրերի զգալի մասը բարդ օրգանական միացություններ են և ունեն խոշոր չափսեր, ինչի արդյունքում չեն կարող անցնել աղիների պատով և ներթափանցել արյան և ավշի մեջ: Այդ պատճառով այդ նյութերը պետք է նախապես ճեղքվեն՝ վերածվելով ջրում լուծելի մանր և պարզ միացությունների:
Մարսողության սկզբնական փուլում սննդանյութերը մանրացվում և խառնվում են մարսողական հյութերի հետ: Այնուհետև մարսողական հյութերի ազդեցության տակ խոշոր և բարդ օրգանական միացությունները քայքայվում են ավելի պարզ միացությունների և դառնում են լուծելի ու մատչելի ներծծման համար:
Մարսողական օրգաններն են բերանի խոռոչը, ըմպանը, կերակրափողը, ստամոքսը, 12-մատնյա աղին, բարակ, հաստ աղիները, ուղիղ աղին և հետանցքը:
Մարսողական գեղձերն են թքագեղձերը, լյարդը, ենթաստամոքսային գեղձը, նաև ստամոքսի ու աղիների լորձաթաղանթում գտնվող հսկայական քանակությամբ մանր գեղձերը:
Ապրիլի 1-7
Ընկերներ ջան, այս շաբաթ ներկայացնելու եք հետևյալ առաջադրանքերը․
- Գազափոխանակությունը թոքերում և հյուսվածքներում․
- Դասագիրք-էջ՝ 130-133
Գազափոխանակությունը Թոքերում և Հյուսվածքներում
Մարդու ներշնչած և արտաշնչած օդի բաղադրություններն իրարից խիստ տարբերվում են: Ներշնչման և արտաշնչման ճշգրիտ, ռիթմիկ հերթափոխման շնորհիվ թոքերում և թոքաբշտերում պահպանվում է կայուն գազային բաղադրություն: Ներշնչվող օդը պարունակում է մոտ 79% ազոտ , 21% թթվածին և 0,03% ածխաթթու գազ ։ Արտաշնչվող օդում թթվածինը կազմում է 16% , ածխածնի երկօքսիդի խտությունն աճում է մինչև 4% , ավելանում է նաև ջրային գոլորշիների քանակը ։
Գազափոխանակությունը թոքերում
Գազափոխանակության հիմքում ընկած օդի բաղադրիչ տարրերի քանակական տարբերությունը ընդ որում ներշնչման պահին թոքաբշտերում CO2 խտությունը փոքր է համեմատած թոքաբշտերին պատող մազանոթի երակային արյան մեջ եղած Co2- ի խտության մեջ։ Այդ պատճառով մազանոթից CO2-ը անցնում է թոքաբուշտ , միուս կողմից թոքաբշտեր մտնող թթվածնի քանակը ավելի բարցր է քան դրանց պատերում գտնվող մազանոթներում պարունակող արյան մեջ ։ Այդ պատճառով թթվածինը թոքաբշտից անցնում է մազանոթների երակային արյան մեջ և CO2-ից ազատված գեմոգլոբինի հետ առաջացնում է ոչ կայուն միացություն Օքսի հեմոգլոբին ։ Այսպես երակային արյունը դանդաղ շարժվելով մազանոթներով , թոքաբշտերում աստիճանաբար հարստանում է թթվածնով և վերածվում զարկերակային արյան , որը թոքային երակներով լցվում է նախասիրտ ։
Գազափոխանակությունը հյուսվածքներում
Գազափոխանակությունը հյուսվածքներում կատարվում է նույն սկզբունքով ։ Մազանոթների ներսում թթվածնի խտությունն ավելի բարձր է , քան հյուսվածքային հեղուկում ։ Այդ պատճառով թթվածինը մազանոթներից անցնում է հյուսվածքային հեղուկ և ապա բջիջներ , որոնցում մասնակցում է օրգանական նյութերի քայքայմանը , իսկ այդ գործնթացում անջատված էներգիան օգտագործվում է բջիջների կենսագործունեության համար ։ բջիջներում անընդհատ տեղի ունեցող նյութափոխանակության գործընթացում առաջանում է ածխածնի երկօքսիդ ։
Լրացուցիչ աշխատանք․
1.Ինչպե՞ս կարելի է բարձրացնել օրգանիզﬕ դիմադրողականությունը շնչառական հիվանդությունների նկատմամբ:
Ներշնչման պահին օդի հետ կարող են շնչուղիներ անցնել հիվանդաբեր բակտերիաներ, փոշի, որոնց մի մասը կպչում է վերին շնչառական ուղիների լորձաթաղանթի թարթիչավոր էպիթելին և վնասազերծվում լորձունքի կողմից։ Սակայն որոշ մանրէներ կարող են անցնել թոքեր և առաջացնել թոքաբորբ և այլն։
Կանխելու համար պետք է պահպանել հիգիենայի կանոնները, ինչպես նաև կարևոր է շնչառության ճիշտ ռիթմը, որը հեշտացնում է ֆիզիկական և մտավոր աշխատանքը: Կրծքավանդակի նորմալ ձևավորման համար կարևոր պայման է գրասեղանի առջև ճիշտ նստելը, շնչառական մարզումներ կատարելը: Անհրաժեշտ է զբաղվել սպորտով, քայլելիս ընդունել ուղղաձիգ կեցվածք, որը նպաստում է կրծքավանդակի լայնացմանը, մեծացնում է թոքերի կենսական տարողությունը։ Շնչառության հիգիենայի կարևոր պայման է նաև քթով շնչելը։
2.Որո՞նք են շնչառության հիգիենայի հիﬓական կանոնները:
Շնչառության հիգիենան պահպանելու համար անհրաժեշտ է բնակարանը մաքրել խոնավ շորով, պետք է պահպանել անձնական հիգիենա, ինչպես նաև կոփել օրգանիզմը։ Եթե բնակարանում շատ մարդ կա, օդում թթվածնի քանակը պակասում է, շատանում են ածխաթթու գազը, ջրային գոլորշիները: Այդպիսի պայմաններում մարդիկ դառնում են քնկոտ, արագ հոգնում են, գանգատվում են գլխացավից: Մարդու առողջության համար անհրաժեշտ է թարմ օդ, բնակարանը պետք է հաճախ օդափոխել։
3.Ինչպե՞ս են հեռացվում քթի խոռոչ կամ շնչափող ընկած առարկաները:
Ուտելու, խոսելու, հատկապես ծիծաղելու պահին, նաև երեխաների որոշ վտանգավոր խաղերի դեպքերում հնարավոր է շնչուղիների մեջ օտար մարմինների` ոսկոր, լոբի, ոլոռ, քար և այլ մանր իրերի հայտնվելը: Քթի մեջ այդպիսի առարկաներ ընկնելու դեպքում անհրաժեշտ է փակել երկրորդ քթանցքը և փորձել փչելով արտաշնչմամբ հեռացնել օտար իրը։ Արգելվում են որևէ գործիքով հեռացնելու փորձերը, քանի որ ոչ հմուտ միջամտության դեպքում օտար մարմինը կթափանցի շնչուղիների ավելի խորը մասեր։ Շնչափող ընկած օտար մարմինը նախ փորձում են հեռացնել արհեստական հազի միջոցով: Անհաջող փորձերից հետո կարելի է տուժածին երկտակել ծնկի վրա` փորով հենված դեպի ծունկը դիրքով, գլուխը ինչքան հնարավոր է դեպի ներքև, ապա մի քանի անգամ կտրուկ հարվածել մեջքին։ Եթե այս ձևով նույնպես օտար մարմինը չի հեռացվում շնչափողից, անհապաղ անհրաժեշտ է դիմել բժշկի:
Հետաքրքիր է իմանալ
Ինչո՞ւ ենք հորանջում
Ուժեղ զգայական լարման վիճակում, ձանձրույթի ժամանակ կամ պատասխանատու գործից առաջ (սթրեսային վիճակում) մարդիկ հորանջում են` խորը, դանդաղ ներշնչում և արագ արտաշնչում: Սա օրգանիզﬕ պաշտպանական ռեֆլեքս է: Մարդը հորանջելիս վատ է լսում, վատ տեսնում, համարյա ﬕշտ աչքերն այդ ժամանակ փակում է, օրգանիզմը թուլանում է: Դեմքի և պարանոցի լարված մկանները, որոնք մասնակցում են հորանջման գործընթացին, նպաստում են գլխի անոթներում արյան հոսքի արագության ﬔծացմանը:
Խորը ներշնչման շնորհիվ արյունը հարստանում է O2-ով և ակտիվացնում գլխուղեղի գործունեությունը, ինչի կարիքն ուներ օրգանիզմը:
Առաքելյան Մանանա 